Zespół jelita drażliwego to jedno z najczęstszych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Chociaż choroba ta dotyczy ok. 10% populacji europejskiej i 20% amerykańskiej, jej przyczyny pozostają nieznane.

Badania nie wykazały zmian anatomicznych w jelitach, wiadomo natomiast, że zespół jelita nadwrażliwego jest zaburzeniem mózgowo-jelitowym i wynika z upośledzenia czynności mięśni gładkich jelit, wydzielania hormonów jelitowych oraz zaburzeń neuroprzekaźników. Ze względu na brak anatomicznych zmian w organizmie, zespół jelita drażliwego przez wielu nazywany jest dolegliwością, a nie chorobą.

Najczęściej wymieniane przyczyny zespołu jelita drażliwego:

• zaburzenie funkcji motorycznych (perystaltyki) jelit
• zaburzenie funkcji sensorycznych, czyli zaburzenie czucia trzewnego, nadwrażliwość trzewna
• zaburzenie funkcji wydzielniczych układu pokarmowego polegające na nieprawidłowym wydzielaniu hormonów jelitowych.

Perystaltyka, czyli funkcja motoryczna jelit to ruchy mięśni, polegające na naprzemiennym kurczeniu się i rozkurczaniu mięśniówki jelit, dzięki któremu treść pokarmowa w układzie przesuwana jest w kierunku od żołądka do końca jelita grubego. Prawidłowa perystaltyka to automatyczny, łagodny i regularny proces, którego zdrowy człowiek nie jest świadomy. Zaburzona, czyli zbyt szybka lub zbyt wolna perystaltyka, to nieregularna praca jelit, w wyniku której pojawiają się zaparcia, biegunki, bóle żołądka i uczcie parcia na stolec.

Zespół jelita drażliwego nie jest chorobą psychiczną, lecz następstwem zaburzeń na osi mózgowo-jelitowej. Mózg odgrywa w tej chorobie ważną rolę, ponieważ to on odbiera jako ból różne bodźce jelitowe. U chorych mięśnie jelita kurczą się w odpowiedzi na nawet niewielki bodziec. Do mózgu z jelit przekazywany jest znacznie silniejszy sygnał niż u osób zdrowych.

Zdrowy człowiek nie odczuwa pracy jelit, podczas gdy u osób z zaburzeniami na osi mózgowo-trzewnej, ośrodki nerwowe nie hamują bodźców czuciowych. Ból, z kolei powoduje lęk, który prowadzi do nasilenia zaburzeń jelitowych.

U wielu osób, chorujących na zespół jelita nadwrażliwego, uczucie wzdęcia występuje nawet bez powiększenia obwodu brzucha, czyli przy niewielkiej ilości gazów w jelitach, a uczucie parcia pojawia się nawet przy nieznacznym wypełnieniu odbytnicy stolcem. Dzieje się tak z powodu dużej wrażliwości układu pokarmowego na bodźce mechaniczne.

Zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej związane są ze zmienioną reakcją na stres i percepcję sygnałów z układu trzewnego. Jet to tzw. nadwrażliwość trzewna charakteryzująca się zwiększoną intensywnością odczuwania bólu.

Pozostałe przyczyny:

• stres, zdenerwowanie, nerwica, rozdrażnienie, depresja
• nietolerancja wybranych składników diety
• przebyte ostre zapalenie jelita
• zatrucia pokarmowe (mogą prowadzić do infekcji jelitowej)
• alergie pokarmowe
• zmiany hormonalne (u kobiet – przykładowo: miesiączka)
• nadużywanie niektórych leków (np. hormonalnych i przeczyszczających)
• długotrwała antybiotykoterapia
• bakteryjne infekcje przewodu pokarmowego
• zabiegi operacyjne w obrębie jamy brzusznej
• predyspozycje genetyczne (nie ma pewności, czy zaburzenie ma uwarunkowania genetyczne, choć wiele przypadków zachorowań na to wskazuje).